تاریخ سیاسی خوارج شمال آفریقا

پیدایش فرقه خوارج، از نکته های تأمل برانگیز تاریخ اسلام است. این گروه مذهبی-سیاسی با برداشتی سطحی از قرآن، نخست حق حکمیت انسان ها را در منازعات انکار کرد و سپس حکومت و سلطه سیاسی انسان ها را برانسان ها ناروا شمرد و آن را تنها متعلق به خداوند دانست. این گروه اگر چه به سبب اقدامات تندروانه حاصل از کافرانگاری بیشتر مسلمانان، در ماجرای «نهروان» قلع و قمع شد، اما طبق پیش بینی امام علی علیه السلام دنباله آنان تا قرن ها در صحنه سیاسی جهان اسلام ماند و به خصوص در مبارزه با دستگاه خلافت اموی نقش مهمی ایفا کردند.

جوهر اندیشه همه فرقه های خوارج مشترک بود؛ عقایدی نظیر توجه به زهد، انکار عثمان خلیفه سوم، خرده گیری بر امام علی علیه السلام در ماجرای حکمیت، ظلم ستیزی، اعتقاد به عدم انحصار خلافت در قریش (بر خلاف گفتمان رایج در میان اهل سنت) و ... صاحبان این اندیشه ها موفق شدند در سرزمین هایی که زمینه پذیرش وجود داشت، دست به کار تبلیغ شوند و با استفاده از ناخشنودی مردم از والیان دستگاه خلافت توانستند در پایه گذاری حکومت های کوچک محلی توفیق هایی به دست آورند و در بخش هایی از سرزمین آفریقا همچون طرابلس غرب، طنجه، تاهرت و سجلماسه قدرت های کم دوام ناحیه ای و در دو مورد حکومت های پایدار اما کوچکی به وجود آورند.

در کتاب حاضر کوشیده ایم با تکیه بر داده های منابع، فرایند شکل گیری این نوع از حکومت ها را در آن مقطع از تاریخ اسلام بازکاوی کنیم.